Γραμματισμός: Τι είναι και ποιες οι εκφάνσεις του;

Ο γραμματισμός στην σύγχρονη εκπαίδευση κατέχει βασικό και κεντρικό ρόλο. Παλαιότερα στη θέση του χρησιμοποιούταν ο όρος αλφαβητισμός, ο οποίος σήμαινε ουσιαστικά τη (στοιχειώδη) ικανότητα γραφής και ανάγνωσης, με μεγαλύτερη έμφαση να δίνεται στον αντώνυμο όρο του, τον αναλφαβητισμό. 

Ωστόσο, με την εξέλιξη της ανθρωπότητας και της τεχνολογίας, τέθηκαν σημαντικότερα ζητήματα και ανάγκες πέραν της στοιχειώδους γνώσης της γραφής και της ανάγνωσης. Τέθηκε στο προσκήνιο η ανάγκη του μαθητή και μελλοντικού πολίτη στην εξοικείωση με συνθετότερα συστήματα επικοινωνίας και κώδικες, τα οποία και μπορεί να διαχειριστεί.

Ως γραμματισμός (literacy) μπορεί να οριστεί η διασύνδεση της ανάπτυξης των γλωσσικών δεξιοτήτων του ατόμου με την κοινωνική δράση και ανέλιξή του. 

Η χρήση του όρου αναφέρεται στην εξοικείωση των σύγχρονων πολιτών με συνθετότερα συστήματα επικοινωνίας τα οποία καλούνται να διαχειριστούν και να τα κατανοήσουν από κριτική σκοπιά. 

Η δυνατότητά του να λειτουργεί αποτελεσματικά σε διάφορα καταστασιακά περιβάλλοντα, χρησιμοποιώντας προφορικά ή γραπτά κείμενα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το επίπεδο γραμματισμού του και κατ’ επέκταση με τον βαθμό κοινωνικής του ένταξης.

Η θεωρία του γραμματισμού διακρίνεται από συγκεκριμένες εκφάνσεις οι οποίες αναλυτικότερα, αποτελούν:

Σχολικός γραμματισμός 

Ο συγκεκριμένος γραμματισμός έχει παραδοσιακά συνδεθεί με τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής, καθώς και με την ανάπτυξη γνωσιακού τύπου δεξιοτήτων, όπως τη λογική σκέψη, τους γραμματικοί κανόνες, τη διαχείριση αφηρημένων εννοιών και υποθετικών ερωτήσεων, επικοινωνιακές και άλλες διανοητικές δεξιότητες. 

Κοινωνικός γραμματισμός

Ο συγκεκριμένος παραπέμπει στις δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργήσουν τα μέλη των σύγχρονων κοινωνιών για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην ιδιωτική, την κοινωνική και την επαγγελματική τους ζωή. 

Λειτουργικός γραμματισμός

Αυτός σχετίζεται με τις δεξιότητες εκείνες που χρειάζεται να αποκτήσουν τα άτομα για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σημερινής αγοράς εργασίας. 

Κριτικός γραμματισμός 

Ο κριτικός γραμματισμός στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των πολιτών στις λειτουργίες των κυρίαρχων μορφών γραμματισμού και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης απέναντί τους. Εδώ κυρίαρχη είναι η ιδεολογική πλευρά των πρακτικών γραμματισμού, καθώς αυτές, όπως και όλες οι χρήσεις της γλώσσας, διαμορφώνονται μέσα από ιδεολογικές θέσεις που απηχούν ποικίλες μορφές κοινωνικής εξουσίας. 

Αναφορικά, βαρύτητα δίνεται στον “γλωσσικό” γραμματισμό, που προσδιορίζεται στο σχολικό περιβάλλον, όπου συναντούν οι μαθητές τη πρώτη ή δεύτερη γλώσσα, που θα χρησιμοποιούν στη συνέχεια και στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία, ο γραμματισμός χαρακτηρίζεται ως “αναδυόμενος“, χωρίς να αποκλείεται κάποια “ανάδυση” γραμματισμού σε άλλες συνθήκες και ηλικίες.

Συντάκτης: Κλεωνάντα Χρούμπ,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.